حدود و قلمرو مسوولیت دارنده و راننده وسیله نقلیه موتوری زمینی در نظام مسوولیت مدنی ایران

چکیده: یکی از موارد پرکاربرد مسوولیت مدنی، با توجه به زندگی ماشینی افراد جامعه، مسوولیت مدنی ناشی از وسایل نقلیه موتوری زمینی می باشد. این عامل باعث شده که دامنه مسوولیت مدنی نیز گسترش یابد. خسارت های که از این گونه وسایل ایجاد می شود، دو مسوول دارد. در واقع زیان دیده می تواند با توجه به نقشی فاعلی راننده که مباشر ایجاد خسارت محسوب می شود، جبران خسارت را از او مطالبه کند، و همچنین با توجه به قانون خاص، به دارنده وسیله نقلیه که مسوول جبران خسارت ناشی از وسیله نقلیه خود شناخته شده رجوع نماید. در مورد مبنا های مسوولیتی که برای هر یک از این دو در نظر گرفته شده است، نظریه های متفاوتی ارائه شده، همچون نظریه ی تقصیر، نظریه ی تعهد به حفاظت، نظریه ی تضمین حق، نظریه ی خطر و ... . درحقوق ایران مبنای اصلی مسوولیت مدنی نظریه ی تقصیر بوده ولی این نظریه در مورد این گونه خسارت ها قابل اعمال نیست؛ زیرا، اولاً: بسیاری از خسات های که از این گونه وسایل ناشی می شود، هیچ گونه رفتار قابل سرزنشی را به دنبال نداشته، ثانیاً: راننده و دارنده وسیله نقلیه موتوری با اثبات عدم تقصیر خود می تواند از مسوولیت معاف شود. بنابراین لازم است در برابر این گونه خسارت ها، مسوولیت نوعی ایجاد شود تا زیان دیدگان این گونه وسایل با اثبات ورود ضرر به خود و وجود رابطه سببیت بین ورود ضرر و فعل دارنده، خسارت وارده را مطالبه نمایند. البته ایجاد چنین مسوولیتی مانع از آن نیست که، دارنده با اثبات وجود حادثه خارجی در ایجاد خسارت، از مسوولیت معاف شود. در مورد خسارت های قابل مطالبه از هر یک از راننده و دارنده، اصل بر این است که، زیان دیده حق مطالبه هر گونه خسارت وارده به خود را دارد، مگر آن که جبران آن گونه خسارت به موجب قانون خاص استثناء شده باشد.